Την προπερασμένη Δευτέρα ο Πάνος Κοσμάς εξηγούσε στο άρθρο του στην «Εφ.Συν.»(1) ότι μια ενδεχόμενη κυβέρνηση της Αριστεράς δεν θα έπρεπε να σεβαστεί το «καθεστώς» που έχει εγκαθιδρυθεί μετά το 2010 με την εφαρμογή των τριών μνημονίων, διότι αλλιώς θα είχαμε μια επανάληψη της συντριβής του ΣΥΡΙΖΑ. Το «καθεστώς» είναι προφανώς ένα σύνθετο σύνολο ρυθμίσεων της παραγωγής, της οικονομικής και της κοινωνικής ζωής. Στην καρδιά του όμως βρίσκεται ένας ιδιότυπος μηχανισμός εκμετάλλευσης της εργασίας. Από ποια στοιχεία αποτελείται; Με τι τρόπο είναι αυτά οργανωμένα σε σύστημα, δηλαδή σε ένα δίχτυ αλληλεξαρτήσεων; Πώς «λειτουργεί» αυτός ο μηχανισμός εκμετάλλευσης και τι αποτελέσματα παράγει;
Τα δύο θεμέλια του μηχανισμού
Η αγορά εργασίας είναι ο τόπος, υλικός ή εικονικός, όπου πουλάμε τις ικανότητές μας προς εργασία έναντι μισθού και όπου καθορίζεται με ποιο τρόπο και υπό ποιους όρους αυτές τις ικανότητες θα τις καταναλώσουν οι επιχειρήσεις και οι κάθε είδους εργοδότες. Κατά τους νεοφιλελεύθερους η αγορά εργασίας πρέπει να λειτουργεί ελεύθερα, αρκεί όμως να λειτουργεί με τον τρόπο που θέλουν εκείνοι. Απορρυθμισμένη κατ’ όνομα, πρέπει να είναι ρυθμισμένη με τρόπο τέτοιο ώστε να φέρνει διαρκώς σε υποδεέστερη θέση τη μισθωτή εργασία έναντι των επιχειρήσεων. Αυτός είναι ο πρώτος, θεμελιώδης, όρος ύπαρξης του μεταμνημονιακού καθεστώτος εκμετάλλευσης της εργασίας.
Το δεύτερο θεμέλιό του είναι η συμμετοχή στο σύστημα του ενιαίου νομίσματος, του ευρώ, μέσω της οποίας ολόκληρη η πίεση του διεθνούς εμπορικού ανταγωνισμού μεταφέρεται στις επιχειρήσεις επειδή δεν υπάρχει πλέον η προστασία που προσέφερε παλαιότερα το εθνικό νόμισμα. Για να πωλούνται τώρα τα προϊόντα που παράγονται στην Ελλάδα σε τιμές χαμηλότερες έναντι του διεθνούς ανταγωνισμού, οι επιχειρήσεις πρέπει να μειώνουν τις τιμές τους απευθείας σε ευρώ, άρα οφείλουν να εκσυγχρονίζονται. Μέχρις εδώ όλα αυτά ακούγονται αθώα και προοδευτικά, αφού κανένας μάλλον δεν θα είχε αντίρρηση να διαθέτει η χώρα μας ένα σύγχρονο παραγωγικό σύστημα.
Η συμμετοχή όμως στο ενιαίο νόμισμα δεν υπάρχει εν κενώ, συνυπάρχει και συνδυάζεται με τη νεοφιλελεύθερη αγορά εργασίας. Ετσι το ευρώ μεταφέρει επί των επιχειρήσεων ολόκληρη την πίεση του διεθνούς ανταγωνισμού και στη συνέχεια η λειτουργία της νεοφιλελεύθερης «απελευθερωμένης» αγοράς εργασίας αναλαμβάνει να μεταφέρει αυτή την πίεση από τις επιχειρήσεις στους μισθωτούς, στις αμοιβές τους και στις συνθήκες της εργασίας τους.
Αυτά είναι λοιπόν τα δύο θεμέλια του μηχανισμού εκμετάλλευσης της εργασίας στη σημερινή του μορφή: το ευρώ, η νεοφιλελεύθερη αγορά εργασίας και ο συνδυασμός των επιμέρους αποτελεσμάτων τους σε έναν μηχανισμό ταξικού πολέμου για την απαξίωση της μισθωτής εργασίας. Εκκινώντας από αυτά μπορούμε τώρα να δούμε με ποιο τρόπο λειτουργεί ο μηχανισμός της εκμετάλλευσης της εργασίας και τι αρνητικά αποτελέσματα παράγει, όχι μόνο για τους μισθωτούς, αλλά και για το σύνολο της χώρας.
Η λειτουργία του μηχανισμού
Η μείωση της αγοραστικής δύναμης του μισθού είναι διαρκής (εξαιρουμένων των μεσαίων και υψηλών στελεχών του ιδιωτικού τομέα των οποίων ο μισθός περιλαμβάνει εκτός από την αμοιβή εργασίας και προσόδους προκειμένου να ενεργούν ως βεζίρηδες στη θέση του βεζίρη). Τα στατιστικά στοιχεία είναι αμείλικτα: τίποτα δεν θα δικαιολογούσε σήμερα τον ισχυρισμό ότι η αγοραστική δύναμη των μισθών έχει προσεγγίσει πλέον το κατώτατο σημείο της και ότι στο εξής θα σταθεροποιηθεί στο σημερινό χαμηλό επίπεδό της (το οποίο απέχει κατά 31%, περίπου κατά το 1/3 δηλαδή, από το αντίστοιχο επίπεδο του 2009 για τους μισθωτούς που εργάζονται με πλήρες ωράριο)(2).
Η μείωση της αγοραστικής δύναμης των μισθών όμως δεν σχετίζεται μόνο με τις νεοφιλελεύθερες διαρθρωτικές αλλαγές στην αγορά εργασίας, σχετίζεται και με το ενδημικά υψηλό ποσοστό ανεργίας που εμφανίζει κάτω όριο στην περιοχή του 9 έως 10%, επειδή είναι ανεπαρκές το ποσοστό των κερδών που κατευθύνεται σε παραγωγικές επενδύσεις: Από το 2008 και μετά, το ποσοστό των ακαθάριστων εισοδημάτων του κεφαλαίου που επενδύονται σε παραγωγικό κεφάλαιο έχει μειωθεί στο 40% έναντι 65% περίπου κατά το 2005-2007.
Ως αποτέλεσμα το παραγωγικό σύστημα δεν διαθέτει επαρκείς θέσεις εργασίας ώστε να εργαστεί ολόκληρο το εργατικό δυναμικό. Από όπου προκύπτει το ενδημικά υψηλό ποσοστό ανεργίας. Ακόμη και σήμερα, που καλύπτονται σχεδόν όλες οι διαθέσιμες θέσεις εργασίας, ένας στους δέκα από όσους αναζητά ενεργητικά εργασία θα παραμείνει άνεργος. Η ενδημική υψηλή ανεργία όμως είναι σημαντικός παράγοντας διατήρησης των μισθών σε χαμηλά επίπεδα, επομένως και παράγοντας μεγάλης σημασίας για τη διαιώνιση του τρέχοντος καθεστώτος εκμετάλλευσης της εργασίας.
Φτάνουμε έτσι σε ένα σημείο που υπερβαίνει τα ζητήματα της μισθωτής εργασίας: Εξαιτίας της δραματικής μείωσης των μισθών και της αντίστοιχης αύξησης των κερδών(3), τα οποία όμως δεν μετατρέπονται σε αξιόλογες παραγωγικές επενδύσεις (βλ. στο σχετικό άρθρο της «Εφ.Συν.»)(4), το παραγωγικό σύστημα οπισθοχωρεί σε δραστηριότητες έντασης εργασίας και υποδεέστερων τεχνολογιών(5) και μαζί με αυτό υποχωρεί και η παραγωγικότητα της εργασίας (-20% το 2024 έναντι του 2008)(6).
Στο τέλος της ημέρας
Η απαξίωση της μισθωτής εργασίας αποτελεί τον δρόμο της ελάχιστης αντίστασης που οδηγεί στα υψηλά κέρδη στα οποία είναι εθισμένοι οι κάτοχοι κεφαλαίου. Αυτό εξηγεί και το πάθος με το οποίο επιδιώκουν αυτήν την απαξίωση οι επιχειρήσεις, οι συνδικαλιστικές οργανώσεις τους και τα πολιτικά κόμματά τους. Αυτός όμως ο ίδιος δρόμος της ελάχιστης αντίστασης εξηγεί επίσης για ποιο λόγο το παραγωγικό σύστημα παραμένει υποβαθμισμένο.
Αυτή όμως η υποβάθμιση του παραγωγικού συστήματος δεν είναι υπόθεση μόνο της κεφαλαιοκρατικής ιδιοκτησίας και των πολιτικών εκπροσώπων της, όπως εκείνοι νομίζουν, διότι συμβαίνει, δυστυχώς για τον κόσμο της μισθωτής εργασίας, να κάθεται υποχρεωτικά επάνω στο κλαδί που μανιωδώς πριονίζει ο ελληνικός καταστροφικός καπιταλισμός. Για αυτόν τον λόγο είναι δικαίωμα του κόσμου της μισθωτής εργασίας να αμφισβητεί εδώ και τώρα, όχι σε κάποιο σοσιαλιστικό υπερπέραν, το δικαίωμα της κεφαλαιοκρατικής ιδιοκτησίας να αποφασίζει τι, πόσο και πώς θα παράγουμε ως χώρα, πόσο μεγάλο θα είναι το παραγωγικό σύστημα και ποια θα είναι τα ποιοτικά χαρακτηριστικά του. Το πρόβλημα είναι ότι αυτά τα ζητήματα μόνο στην κεντρική πολιτική σκηνή μπορούν να τεθούν, εκεί όπου ο κόσμος της μισθωτής εργασίας δεν εκπροσωπείται –προς το παρόν τουλάχιστον– επειδή οι μεν δεν μπορούν, οι δε δεν θέλουν.
Σημειώσεις
1. «Ολοι μαζί να φύγει ο Μητσοτάκης», «Εφ.Συν.», 2/6/25.
2. Eurostat, μεταβλητή ΝΑΜΑ_10_FTE και δείκτης τιμών καταναλωτή.
3. Ameco, μεταβλητή UQGD.
4. «Είναι τα σημερινά κέρδη οι αυριανές επενδύσεις;», «Εφ.Συν.», 19/5/25.
5. Η ένταση κεφαλαίου (πάγιο κεφάλαιο ανά απασχολούμενο) μειώνεται ανελλιπώς από το 2012, στοιχεία Ameco, μεταβλητή RKNDE.
6. Ameco, μεταβλητή RVGDE.
Πηγή
Author:
