Οι ανοιχτές φλέβες του μεγάλου ποταμού

Σε ολόκληρο τον Αμαζόνιο, οι περιοχές των αυτόχθονων λαών βρίσκονται υπό πολιορκία από εξορυκτικές δραστηριότητες, τόσο νόμιμες όσο και παράνομες, και αυτές οι δραστηριότητες αποδυναμώνουν την ικανότητα των κοινοτήτων να προστατευθούν, να αποτρέψουν την αποψίλωση των δασών και να προστατεύσουν τα οικοσυστήματα που είναι απαραίτητα για την ευημερία του πλανήτη.

Οι μεγάλης κλίμακας παραχωρήσεις γης για εξορύξεις καλύπτουν πάνω από το 18% του Αμαζονίου – περίπου 1,28 εκατομμύρια τετραγωνικά χιλιόμετρα. Αυτές οι παραχωρήσεις γης για εξορύξεις, μαζί με τις παράνομες εξορυκτικές δραστηριότητες, επεκτείνονται στο 20% της γης των αυτοχθόνων πληθυσμών, απειλώντας τα προς το ζην και την ευημερία τους, σύμφωνα με νέα έκθεση του Παγκόσμιου Ινστιτούτου Πόρων (WRI).

Τεράστια ρύπανση

Και πρόκειται για ένα πρόβλημα που είναι έτοιμο να επιδεινωθεί. Περίπου 143.000 τετραγωνικά χιλιόμετρα της γης των αυτοχθόνων είναι ενεργές παραχωρήσεις εξόρυξης (παραχωρήσεις γης στις οποίες βρίσκεται σε εξέλιξη η εξερεύνηση ή η εκμετάλλευση) και γνωστές παράνομες περιοχές εξόρυξης. Μεγάλο μέρος αυτών βρίσκεται στη Βενεζουέλα, τη Βραζιλία και την Κολομβία. Τα υπόλοιπα 302.000 τετραγωνικά χιλιόμετρα της γης των αυτοχθόνων αφορούν παραχωρήσεις που έχουν οριοθετηθεί αλλά δεν έχουν κατανεμηθεί ή περιοχές όπου οι εργασίες εξόρυξης δεν έχουν ξεκινήσει ακόμη.

Συνολικά, οι εξορύξεις πραγματοποιούνται εντός 1.131 από τις 3.653 εκτάσεις των αυτοχθόνων του Αμαζονίου, εκτός από τη Γουιάνα και το Σουρινάμ. Οι δε παράνομες εξορύξεις επηρεάζουν τουλάχιστον 370 εκτάσεις αυτόχθονων, η συντριπτική πλειονότητα των οποίων βρίσκεται στο Περού. Η έκθεση διαπίστωσε επίσης ότι η βιομηχανία ρυπαίνει ή χρησιμοποιεί για μεταφορές τουλάχιστον 30 ποτάμια του Αμαζονίου, τα οποία διασχίζουν ή συνορεύουν με 88 αυτόχθονες περιοχές. Και με τις τιμές του χρυσού και άλλων ορυκτών να αυξάνονται μετά την πανδημία του Covid-19, η εξερεύνηση και η εκμετάλλευσή τους ενδέχεται σύντομα να εξαπλωθεί περαιτέρω.

Πολλοί αυτόχθονες λαοί λαμβάνουν έκτακτα μέτρα για την προστασία της γης τους από την εξόρυξη από τρίτους. Ορισμένα μέτρα είναι επιτυχή, αλλά πολλά δεν είναι. Και πολύ συχνά, οι αυτόχθονες λαοί πληρώνουν υψηλό τίμημα για αυτές τους τις προσπάθειες. Η μη κυβερνητική οργάνωση Global Witness ανέφερε ένα ρεκόρ 212 υπερασπιστών της γης και του περιβάλλοντος που δολοφονήθηκαν το 2019, μεταξύ των οποίων πολλοί ιθαγενείς. Πάνω από τα δύο τρίτα αυτών των δολοφονιών σημειώθηκαν στη Λατινική Αμερική και η εξόρυξη εξακολουθεί να λειτουργεί ως θανατηφόρος συντελεστής.

Στην έρευνα του Παγκόσμιου Ινστιτούτου Πόρων διαπιστώθηκε ότι στις εκτάσεις των αυτοχθόνων με εξορυκτικές δραστηριότητες υπήρχε υψηλότερη συχνότητα απώλειας δασών από εκείνες χωρίς εξορύξεις σε ολόκληρο τον Αμαζόνιο. Στη Βολιβία, τον Ισημερινό και το Περού, για παράδειγμα, η απώλεια δασών ήταν τουλάχιστον τρεις φορές υψηλότερη σε εκτάσεις αυτοχθόνων με εξορύξεις σε σχέση με εκείνες που δεν είχαν κατά την περίοδο 2000-2015. Στην Κολομβία και τη Βενεζουέλα, ήταν μία έως δύο φορές υψηλότερη.

Αυτό είναι πρόβλημα για τα δάση και τους αυτόχθονες πληθυσμούς. Η γη, μαζί με τους φυσικούς πόρους και τις υπηρεσίες του οικοσυστήματος, είναι η πηγή διαβίωσης και ευημερίας για τους περισσότερους. Αυτή η γη παρέχει τρόφιμα, νερό, καύσιμα, φαρμακευτικά φυτά και άλλους κρίσιμους πόρους, ενώ παράλληλα παρέχει στις κοινότητες κοινωνική ταυτότητα και ένα δίχτυ ασφαλείας. Για πολλούς αυτόχθονες, η γη είναι επίσης ιστορικά, πολιτιστικά και πνευματικά σημαντική.

Ανεπαρκείς νόμοι

Οι νόμοι στη Βολιβία, τη Βραζιλία, την Κολομβία, τον Ισημερινό, τη Γουιάνα και το Περού –έξι χώρες που περιλαμβάνουν πάνω από το 90% της λεκάνης του Αμαζονίου– παρέχουν στους αυτόχθονες λαούς ορισμένα δικαιώματα γης, όπως το δικαίωμα χρήσης ορισμένων φυσικών πόρων στη γη τους για σκοπούς διαβίωσης. Αλλά αυτές οι κυβερνήσεις αναγνωρίζουν λίγα δικαιώματα των ιθαγενών για τα ορυκτά που βρίσκονται πάνω ή κάτω από τη γη τους.

Οι αυτόχθονες πληθυσμοί και στις έξι χώρες έχουν δικαίωμα διαβούλευσης πριν από τη χορήγηση παραχωρήσεων γης για εξορύξεις, αλλά μόνο στη Γουιάνα έχουν το δικαίωμα να συναινέσουν ή μη – αν και περιορισμένα. Και μόνο στην Κολομβία οι ιθαγενείς έχουν το «δικαίωμα πρώτης άρνησης» εάν η κυβέρνηση θέλει να παραχωρήσει εμπορικά ορυκτά δικαιώματα σε αυτόχθονες εκτάσεις. Ωστόσο, πολλοί αυτόχθονες πληθυσμοί στον Αμαζόνιο δεν θέλουν να εξορύσσονται τα εδάφη τους για εμπορικούς σκοπούς.

Οι εταιρείες εξόρυξης με νόμιμα μεταλλευτικά δικαιώματα έχουν σημαντικές εξουσίες για είσοδο και χρήση της γης των αυτοχθόνων για τις δραστηριότητές τους. Μόνο στη Βραζιλία η εξόρυξη σε αυτόχθονες περιοχές είναι παράνομη, αν και υπάρχουν πολλές προτάσεις στο Εθνικό Κογκρέσο της χώρας, με την υποστήριξη της τρέχουσας κυβέρνησης, για άνοιγμα αυτής της γης στις εξορύξεις και άλλες αναπτυξιακές δραστηριότητες. Ωστόσο, στην πράξη, οι κυβερνήσεις συχνά δεν επιτυγχάνουν αποτελεσματικά στην επιβολή των νόμων. Κατά συνέπεια, οι εξορυκτικές εταιρείες λειτουργούν συχνά παράνομα χωρίς κυρώσεις.

Στην πράξη και παρά τις αυξανόμενες ενδείξεις ότι οι αυτόχθονες λαοί συγκαταλέγονται στους μεγαλύτερους περιβαλλοντικούς διαχειριστές του κόσμου, η έρευνα του Παγκόσμιου Ινστιτούτου Πόρων επιβεβαιώνει αυτά που καταγγέλλουν οι αυτόχθονες του Αμαζονίου εδώ και χρόνια.