Της Κατοχής και του Αμπντούλ Χαμίτ!

Παραμονές Χριστουγέννων, με την πανδημία εν δράσει και τις σχέσεις να δοκιμάζονται εν «κλειστώ», επέλεξα και πάλι μια μικρή απόδραση προς τα πίσω: Χριστούγεννα του 1979, όντας δημοσιογράφος στην «Ελευθεροτυπία», κουβέντα με δυο θαλερές «γκουρού» των γραμμάτων μας, την Ελλη Αλεξίου και τη Μαρία Ιορδανίδου, για κάποια άλλα –δικά τους– Χριστούγεννα. Κι εκείνες αποδέχτηκαν την πρόταση, που δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα παραμονή Χριστουγέννων 1979. Και είπα να μεταφέρω και εδώ το κύριο μέρος της, με την παρήγορη σκέψη ότι δεν περνάμε τα χειρότερα! Να προσθέσω ότι οι δυο κυρίες, όντας σχεδόν συνομήλικες και φίλες, έχουν φύγει από τη ζωή: η Αλεξίου, Μάρτιο του 1988, η Ιορδανίδου Νοέμβριο του 1989 – η πρώτη 94, η δεύτερη 92 ετών. Και για να μην πετσοκόψω την αφήγησή τους – εκτάκτως σήμερα χωρίς το διπλανό «Πλαίσιο».

«Θέλεις να σου πω για τα χρόνια που ήμουνα παιδί στην Κρήτη, ή αργότερα στην Αθήνα;» ρωτάει η Αλεξίου.

-Ο,τι θυμάστε καλύτερα. Ο,τι έχει συγκρατήσει καλύτερα η μνήμη.

«Ε, τότε θα σου πω για την Κατοχή».

Για τη Μαρία Ιορδανίδου, τη συγγραφέα της θρυλικής «Λωξάντρας», δεν υπήρχε πρόβλημα, θα μιλούσε για κάποια Χριστούγεννα στην Πόλη.

Στην Κατοχή

Θυμάται η Ελλη Αλεξίου:

«Ηταν καλοκαίρι του 1942, με δικτατορία και πείνα. Ο κόσμος πέθαινε από την πείνα και σκοτωνόταν από τους Γερμανούς. Εκεί λοιπόν που δεν είχαμε ένα κομμάτι ψωμί να φάμε, ακούστηκε κάποιος να φωνάζει στον δρόμο:

-Κοτόπουλα, καλά κοτόπουλα!

Μαζί με τον κόσμο που έτρεξε πατείς με πατώ σε, τρέξαμε κι εμείς – και τι ήταν; Κάτι μικρά κλωσόπουλα, μόλις βγαλμένα από το αυγό! Εκανα να γυρίσω πίσω, αλλά η Μαρία, η κοπέλα που μας βοηθούσε στο σπίτι, με συγκράτησε:

-Να πάρουμε ένα!

-Τι να το κάνουμε;

-Να το μεγαλώσουμε!

-Με τι;

-Θα το μεγαλώσω εγώ!

Δώσαμε μερικά εκατομμύρια (τα λεφτά τότε δεν είχαν καμιά αξία) και πήραμε ένα κλωσόπουλο, που ήταν η μεγαλύτερη φροντίδα της Μαρίας:

-Θα το μεγαλώσω για τα Χριστούγεννα, είπε.

Τώρα, τι το τάιζε: τσουκνίδες και ό,τι άλλο έβρισκε στους δρόμους που σεργιάνιζε, με το δεμένο μ’ ένα σπάγκο από το πόδι κλωσόπουλο για να μην της φύγει. Και να δεις που το κλωσόπουλο μέρα με την ημέρα με το ψέμα μεγάλωνε σιγά σιγά και έγινε πετεινός. Την παραμονή των Χριστουγέννων είχε μεγαλώσει αρκετά.

-Θα το σφάξω απόψε και θα το αφήσω να στεγνώσει για να το φάμε αύριο, λέει η Μαρία.

Εγώ, έτσι όπως το έβλεπα, το λυπόμουνα.

-Δεν το αφήνεις να το σφάξεις αύριο το πρωί, αφού αύριο θα το φάμε; της λέω.

-Καλά, λέει αυτή.

Τη νύχτα που κοιμηθήκαμε, ακούσαμε κάποια κακαρίσματα, αλλά δεν δώσαμε σημασία. Το πρωί η Μαρία πήγε με το μαχαίρι να τον σφάξει – άφαντος ο πετεινός και κομμένος ο σπάγκος που τον κρατούσε! Ψάξαμε, φωνάξαμε – τίποτα. Φαίνεται ότι τον κλέψανε κάτι γύφτοι που τους είδαμε να τριγυρίζουν έξω από το σπίτι το βράδυ. Το τι θρήνος έπεσε από τη Μαρία, δεν λέγεται. Κι έτσι –τι να κάνουμε;– περάσαμε τα Χριστούγεννα με κάτι χόρτα που είχαμε…

-Τα παιδιά λέγανε τα κάλαντα;

– Πώς δεν τα λέγανε.

– Και τι τους δίνατε;

-Τι άλλο, λεφτά – εκατομμύρια! Λεφτά είχαμε, τρόφιμα δεν είχαμε!

Στην Πόλη

Η σειρά της Μαρίας Ιορδανίδου:

-Στη «Λωξάντρα», της λέω, μιλάτε μόνο για την Πρωτοχρονιά, τα Χριστούγεννα δεν τα γιορτάζατε;

-Τα γιορτάζαμε, αλλά η Πρωτοχρονιά ήταν η πιο μεγάλη γιορτή. Τα Χριστούγεννα ήταν περισσότερο χριστιανική γιορτή.

-Τι κάνατε;

-Νηστεύαμε όλη τη Σαρακοστή και όσο πλησίαζαν τα Χριστούγεννα κάναμε γενική καθαριότητα, γλυκά, κουλούρια… Να φας κουλούρι με μαχλέμπι από τα χέρια της Λωξάντρας ν’ αναστηθείς!

-Τι είναι το μαχλέμπι;

-Ωραίο μυρωδικό, ανατολίτικο – μοσχομύριζε το σπίτι!

-Τι άλλο κάνατε;

-Στολίζαμε το σπίτι, το στρώναμε.

-Δέντρο στολίζατε;

-Πού το ξέραμε το δέντρο; Αυτό ήρθε αργότερα, από τη Δύση. Εγώ τώρα σου μιλάω για την εποχή του Αμπντούλ Χαμίτ!

-Τα παιδιά λέγανε τα κάλαντα;

-Τα λέγανε, αλλά όχι το πρωί, το βράδυ – και μόνο τ’ αγόρια. Τα κορίτσια δεν μας άφηναν. Βαστούσαν στα χέρια ένα καραβάκι που έφτιαχναν μόνα τους με χρωματιστές κόλες και μέσα είχαν αναμμένο ένα κερί.

-Θυμάστε τώρα κάτι πολίτικο από τα Χριστούγεννα;

-Θα πρέπει να σκεφτώ… Αλλά ξέρεις κάτι; Την ημέρα μού είναι δύσκολο. Ολα τα παλιά τα σκέφτομαι τη νύχτα, όταν ξαπλώσω και δεν μπορώ να κλείσω μάτι. Ετσι βγήκαν τα βιβλία που έγραψα… Πάρε με λοιπόν αύριο στο τηλέφωνο και κάτι θα έχω θυμηθεί.

Την επομένη ήταν έτοιμη:

-Θα σου πω την ιστορία με την πλαμ πούτιγκ. Ξέρεις για τι σου μιλάω; Για ένα αγγλικό γλύκισμα. Γράφε!

-Γράφω!

-Η μητέρα μου, που δεν πατούσε ποτέ το πόδι της στην κουζίνα, αποφάσισε εκείνη τη χρονιά να φτιάξει μια εγγλέζικη πλαμ πούτιγκ για να καταπλήξει τον πατέρα μου, που ήταν τρομερά αγγλόφιλος και που εκείνη τη χρονιά είχε ξεμπαρκάρει για να είναι κοντά μας. Τη συνταγή της πουτίγκας την πήρε από μια Εγγλέζα γειτόνισσά μας. Την παραμονή έδιωξε από την κουζίνα τη γιαγιά μου έπειτα από έναν ομηρικό καβγά και κλείστηκε στην κουζίνα. Η μάνα μου με τη Σουλτάνα και τον Ταρνανά [οικιακούς βοηθούς] πάλευαν ώρες μέσα στην κουζίνα, απ’ όπου ακούγονταν φωνές και σαματάς.

Σαν έφτασε η μεγάλη ώρα, μετά το χριστουγεννιάτικο δείπνο με την πατροπαράδοτη γεμιστή γαλοπούλα και τους διάφορους μεζέδες, που είχε ετοιμάσει η Λωξάντρα, έφερε επιτέλους ο Ταρνανάς την περίφημη πλαμ πούτιγκ μέσα σε μια μεγάλη πιατέλα κρατώντας την με επισημότητα, ώσπου να την περιλούσει η μάνα μου με ρούμι για να την ανάψει. Και ύστερα από αυτό έγινε το σώσε…

Αναψε η πουτίγκα μέσα στην πιατέλα, παραλόγισε ο Ταρνανάς, πέφτει η πιατέλα, βάζουνε όλοι τις φωνές, πετιέται πάνω η γιαγιά μου, αναποδογυρίζεται η καρέκλα της, τρομάζει η γάτα και πηδά πάνω στον μπουφέ, σπάζει η φρουτιέρα γεμάτη μήλα, χώνομαι κι εγώ κάτω από το τραπέζι και μόνο ο πατέρας μου, σκασμένος στα γέλια, άρπαξε έναν τενεκέ κι έριξε το νερό πάνω στη φωτιά. Από τότε μέσα στην οικογένεια μπήκε ένα ορόσημο – η χρονιά που η Φροσύνη [η μάνα της] έφτιαξε την πουτίγκα!

Αντε, καλά Χριστούγεννα!

[email protected]