«Είναι τεράστιο λάθος και μεγάλη σύγχυση να πιστεύουμε πως τεχνολογία σημαίνει πολιτισμός. Στις μέρες μας παρατηρούμε την ξέφρενη επιτάχυνση της τεχνολογίας και τη σταθερή βαθμιαία μείωση του πολιτισμού» (Βαγγέλης Παπαθανασίου)
Η πανδημία του κορονοϊού έχει πολλές διαστάσεις. Υγειονομικές, πολιτικές, οικονομικές, εργασιακές, ψυχολογικές, πολιτισμικές, φιλοσοφικές. Από εκεί και πέρα, όλοι συμφωνούν πως σηματοδοτεί ένα κομβικό σημείο για τη μετέπειτα πορεία της ανθρωπότητας. Τέτοιες αναφορές, άλλωστε, ξεκίνησαν στο διεθνή τύπο από τον περασμένο Απρίλιο κιόλας, όταν αποσαφηνίστηκε το μέγεθος και το εύρος της κρίσης σε παγκόσμιο επίπεδο. Οι καιροί που βρισκόμαστε αποτελούν ξεκάθαρα, είτε λόγω κορονοϊού, είτε όχι, το μεταβατικό στάδιο για μία νέα εποχή στην οποία το μεγάλο ζητούμενο παραμένει το ποιοι και πόσο θα είναι προετοιμασμένοι για να αντιμετωπίσουν με επάρκεια τις υποχρεώσεις του μέλλοντος.
Γίνεται πια λόγος, για παράδειγμα, για την τέταρτη βιομηχανική επανάσταση. Η τεχνητή νοημοσύνη, φερ΄ειπείν, έρχεται ακάθεκτη και θα αποτελέσει πρωτίστως σημείο τριβής ανάμεσα στις μεγάλες δυνάμεις του πλανήτη. Ήδη παρατηρούμε τις διάφορες μορφές σχετικών διενέξεων, με πρωταγωνιστές κι εδώ τις ΗΠΑ και την Κίνα. Όλοι οι υπόλοιποι πάνω σε αυτόν τον πλανήτη θα μαθαίνουμε σταδιακά «αυτά που πρέπει» και οι εκάστοτε ενσωματώσεις θα γίνονται με συγκεκριμένο τρόπο. Ή, τέλος πάντων, για αυτόν το ρόλο μας έχουν προγραμματισμένους εκείνοι που αποτελούν στο σήμερα τις εμπροσθοφυλακές των αυριανών παγκόσμιων εξελίξεων.
Σε προγενέστερο χρόνο, και πολύ πριν αρχίσουμε να αφουγκραζόμαστε το είδος των σύγχρονων ανακατατάξεων, ο Καρλ Σέιγκαν είχε προειδοποιήσει πως «ζούμε σε μία κοινωνία απολύτως εξαρτώμενη από την επιστήμη και την τεχνολογία, όπου σχεδόν κανένας δεν ξέρει τίποτα για την επιστήμη και την τεχνολογία». Σε ενεστώτα χρόνο, η τεχνολογική εξάρτηση που προδιαγράφεται ξεπερνάει κατά πολύ τις αντίστοιχες αναζητήσεις του κοινού νου. Το θέμα είναι αυτό που θα αρχίσουμε να βιώνουμε, και να καταλαβαίνουμε με πλήρη ευκρίνεια σε κοντινό χρονικό ορίζοντα, να μας αρέσει και όχι να μας βυθίζει στην απελπισία, στην απονευρωτική αδράνεια και στο ψυχιστικό μηδενισμό…
Επειδή, όμως, όλα αυτά αφορούν στις ζωές του συνόλου του ανθρώπινου πληθυσμού έχουμε την υποχρέωση να προσαρμοστούμε από σήμερα κιόλας. Kαι πρέπει έγκαιρα, όσοι περισσότεροι άνθρωποι γίνεται, να προσπαθήσουμε να καταλάβουμε πού πάνε τα πράγματα (και στο σχετικό τομέα της τεχνολογίας και σε όλες τις άλλες παραμέτρους-πυλώνες του πολιτισμικού μοντέλου που άρχισε να αποκαλύπτεται).
Σε αυτήν την προσπάθεια καθοριστικός θα είναι ο ρόλος της δημοσιογραφίας, των διανοούμενων, των επιστημόνων και των ανθρώπων της ανώτατης εκπαίδευσης. Θα μιλήσουν, άραγε, και -αν ναι- προς ποια κατεύθυνση όλοι αυτοί; Το πιθανότερο είναι πως θα δημιουργηθούν δίπολα και ο καθένας από εμάς θα κληθεί να διαλέξει ποιο δίπολο θα εμπιστεύεται περισσότερο…
Κάποιοι πολλοί -σε απόλυτους αριθμούς- άνθρωποι, μέσα σε έναν τέτοιο κυκεώνα σαρωτικών και πρωτόγνωρων για το ανθρώπινο είδος αλλαγών, θα μείνουν πίσω, ενώ κάποιοι θα προχωρήσουν μπροστά. Κάποιων το επίπεδο ζωής θα οπισθοχωρήσει, ακόμα και ραγδαία, και κάποιων άλλων θα «εκτοξευτεί». Το ζητούμενο είναι να αποσαφηνιστεί η ποσότητα και για τις δύο κατηγοριοποιήσεις, αλλά και το κατά πόσο η πρόοδος της δεύτερης κατηγορίας ανθρώπων θα αποβεί εις βάρος της ζωής των υπολοίπων. Έτσι και αλλιώς, πάντοτε, οι κάθε λογής νεωτερισμοί αρχικά θέλουν να εντυπωσιάζουν γιατί έτσι εδραιώνεται σε μεγαλύτερη κλίμακα η επιδραστικότητά τους.
Ακόμα και αν μία τέτοια όψιμη επιθυμία, και μία τέτοια αυτοεπιβεβαιωτικής υφής προτεραιότητα, αφήνουν πολύ πίσω την ενημέρωση και την προετοιμασία των πολλών για τον κόσμο που έρχεται. Γιατί στο σήμερα είναι άκρως ανοιχτό αν αυτός ο υπό εκκόλαψη κόσμος θα προσεγγίζει περισσότερο σε δυστοπικά σενάρια ή θα μπορέσει να ωθήσει στο απαραίτητο εκείνο κυνήγι της ουτοπίας, το οποίο και θα αποτρέψει την εκτράχυνση (επιτρέποντας να μπουν τα θεμέλια μίας σταδιακής συλλογικής ανάτασης).
Υπάρχει, άραγε, η δυνατότητα για μία ισορροπημένη πρόοδο; Οι κάτοχοι της επιστημονικής γνώσης, οι άνθρωποι που κρατούν τα ηνία του άρματος της τεχνολογικής εφευρετικότητας, καθώς και το πολιτικό προσωπικό που παίρνει τις αποφάσεις, θα λειτουργούν σα μία συντονισμένη -αντικοινωνική και αναισθήτως υπολογιστική- κάστα ή θα αποδεχτούν την επιτακτική ανάγκη της αποφυγής της όξυνσης των χασμάτων πράττοντας τα δέοντα; Ανατρέχοντας, π.χ., στην ιστορία του δεύτερου μισού του 20ου αιώνα, εκεί που το σύστημα χώλαινε και βρισκόταν προ σημαντικών αδιεξόδων δόθηκαν οι απαραίτητες ενέσεις για να αποφευχθούν τα όσα τραγικά συνέβησαν από το 1914 μέχρι το 1945.
Στο σήμερα, που ξεκίνησε ήδη να διαμορφώνεται, θα λάβει χώρα μία παρεμφερής καθοριστική επεμβατικότητα ή οδηγούμαστε προς αδυσώπητης σκληρότητας ρήξεις ακολουθώντας δρόμους χωρίς επιστροφή; Πώς αντιλαμβάνονται, άραγε, την έννοια της «σανίδας σωτηρίας» οι ισχυροί και πώς την έννοια της «ποιότητας ζωής» οι ανίσχυροι;
Κάθε καινούριος ανθρωπολογικός βηματισμός κουβαλάει τις ήττες, τα στίγματα, τις αδιαφορίες, τις απληστίες, τις αναποτελεσματικότητες, τα λάθη και τις ραθυμίες του χτες. Αλλά, και τις νίκες, και τα υγιή πείσματα, και τις ανιδιοτέλειες εκείνων που συναισθάνονται την έννοια του κοινού καλού, και των αμύθητης αξίας στιγμών ανθρωπιάς. Μπορεί τα μηχανήματα να εξελίσσονται, μπορεί οι ιδέες των κυρίαρχων αφηγημάτων να προσαρμόζονται και οι σύγχρονες τάσεις να «τρομοκρατούν» ασύστολα, αλλά η ψυχή και η καρδιά των ανθρώπων παραμένουν φτιαγμένες από τα ίδια υλικά με πριν… Και πάνω από όλα τα παράγωγά τους…
Συντηρητισμός είναι οτιδήποτε αφήνει στην απέξω τους πολλούς, ενώ δεν μπορεί σε καμία περίπτωση να είναι προοδευτισμός το καλό των λίγων, ακόμα και αν αυτό εναρμονίζεται με τις τελειότερες δεινότητες του σύγχρονου νοητικού προτσές. Όσοι τα αγνοήσουν αυτά, αργά ή γρήγορα, θα βρεθούν μπροστά στην ανάγκη της εξόφλησης λογαριασμών που μόνοι τους δημιούργησαν. Η ανθρωπότητα, ή θα βάλει τα πάντα σε έλεγχο προς όφελός της ή ας μάθει σιγά σιγά να συνυπάρχει με τις συνέπειες της πολύπλευρης παραεργασίας της.
Η πανδημία ήταν, και παραμένει ακόμα, ένα πρώτο δυνατό crash test. Να δούμε και τι είδους συνειδήσεις θα αφήσει παρακαταθήκη μετά την ολοκλήρωσή της.
Πηγή
Author:
